शिक्षा : साइवर सुरक्षा चुनौतीहरू र रणनीतिहरूः एन शर्ट स्टेकहोल्डर कन्सलटेशनमा प्रमुख विज्ञहरूको विचार

काठमाडौं साउन ३१, नेपालको डिजिटल पूर्वाधारलाई सुदृढ गर्न एक महत्वपूर्ण प्रयासमा, इनफर्मेसन सेक्युरिटी रिस्पोन्स टिम नेपाल (एनपीशर्ट) ले सेन्टर फर साइवर सेक्युरिटी रिसर्च एण्ड इन्नोवेसन (सीएसआरआई) र टेक्सस कलेज अफ म्यानेजमेन्ट एण्ड आईटीको सहयोगमा राष्ट्रिय साइवर सुरक्षा नीति २०८० सम्बन्धी एक परामर्श बैठक आयोजना ग¥यो । यस महत्वपूर्ण कार्यक्रममा विभिन्न क्षेत्रका प्रमुख सरोकारवालाहरूलाई समावेश गरी एक सवल र समावेशी साइवर सुरक्षा नीति विकासमा योगदान पु¥याउने अवसर प्रदान गरियो । यो परामर्शको उद्देश्य नीति सबै सरोकारवालाहरूको विविध दृष्टिकोण र आवश्यकतालाई समेट्ने सुनिश्चितता गर्नु थियो, जसले गर्दा देशभर एक सुरक्षित र लचिलो डिजिटल वातावरणलाई प्रोत्साहन दिन सकियोस् ।
साइवर सुरक्षा चुनौंतीहरूका बारे प्रमुख विचारहरू
परामर्शको क्रममा, एनपीशर्टका अध्यक्ष चिरन्जीवी अधिकारीले व्यापक राष्ट्रिय साइवर सुरक्षा नीतिको आवश्यकतामा जोड दिएका थिए । अधिकारीले नेपालको डिजिटल पूर्वाधारलाई सुदृढ गर्नुपर्ने महत्वलाई रेखांकित गरका थिए र यसले बढ्दो साइवर खतराहरूबाट जोगाउन र देशका डिजिटल सम्पत्तिहरूको दीर्घकालीन लचिलोपन सुनिश्चित गर्न मद्दत पु¥याउने बताएका थिए ।
पूर्व डिआईजी डा.राजीव सुब्बाले नेपालमा साइवर सुरक्षा शिक्षाको महत्वमाथि ध्यान केन्द्रित गर्दै आगामी पुस्तामा साइवर सुरक्षा विशेषज्ञहरूलाई तयारी गराउन व्यवहारिक सीप विकासमा केन्द्रित शैक्षिक कार्यक्रमहरूलाई सुधार गर्नुपर्ने सुझाव दिए । सुव्वाको विचारले हालका शैक्षिक संरचनाहरूलाई पुनःमूल्याङ्कन गरी विद्यार्थीहरूलाई सहभागीमूलक साइवर खतराहरूको सामना गर्न आवश्यक विशेषज्ञता प्रदान गर्न आवश्यक रहेको बताए ।
फिनटेक विशेषज्ञ गणेश घिमिरेले नेपालमा सीमापार आर्थिक लेनदेनका सम्भावना र चुनौंतीहरूको गहिरो विश्लेषण गरेका थिए । उनले अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय लेनदेनमा रहेका साइवर सुरक्षा कमजोरीहरूलाई उजागर गर्दै लेनदेनहरूलाई सुरक्षित बनाउन सुरक्षा उपायहरू सुदृढ गर्नुपर्ने आग्रह गरेका थिए । घिमिरेको विशेषज्ञताले सुरक्षित सीमापार आर्थिक गतिविधिहरूका लागि नियामक र प्राविधिक सुधारहरू आवश्यक रहेको देखाए ।
साइवर साक्षरता प्रवद्र्धन र नीति कार्यान्वयन पक्षमा कम ध्यान
इनफो डेवलपर्सको तर्फबाट प्रतिनिधित्व गर्दै रेशम भण्डारीले ग्रासरुट लेभलमा साइबर साक्षरताको महत्वमा जोड दिए । उनले सामान्य जनसंख्यामा साइवर खतराहरूको बारेमा चेतना र बुझाइ वृद्धि गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याउँदै सुरक्षित डिजिटल वातावरणको सिर्जना गर्न जरुरी रहेको बताए । भण्डारीको समुदाय–स्तरीय शिक्षा पहलहरूमा केन्द्रित रणनीतिले राष्ट्रिय साइवर सुरक्षालाई तलबाट माथि सुधार गर्न उद्देश्य राखेको देखाउँछ ।
शरद चन्द्र प्याकुरेलले अहिलेका अनुकूल नीति हुँदाहुँदै पनि कार्यान्वयनको गति ढिलो रहेकोमा ध्यान दिनुपर्ने बताए । प्याकुरेलले नीति निर्माण र कार्यान्वयन बीचको खाडललाई स्पष्ट गर्दै यस खाडललाई मेटाएर मात्र साइवर सुरक्षामा सार्थक प्रगति सम्भव हुने बताए ।
बिरेन्द्र सिंह धामीले नेपालका साइबर अपराध घटनाका केस स्टडीहरूमार्फत अन्तर्दृष्टि प्रदान गर्नु पर्ने बताए । र देशमा बढ्दो साइवर अपराधको रोकथामका लागि प्रभावकारी कानूनी संरचनाहरूको आवश्यकता औंल्याए ।
सहयोग र शिक्षालाई साइवर सुरक्षाको स्तम्भको रूपमा लिनुपर्ने
आईटी विभागका प्रमुख डा.सुमन थपलियाले साइवर सुरक्षा नीति निर्माणमा सबै सम्बन्धित सरोकारवालाहरूको समावेशीकरणको महत्वमा जोड दिए । उनले समावेशी दृष्टिकोणले एक व्यापक र प्रभावकारी ढाँचा सिर्जना गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने बताए, जसले साइवर सुरक्षाको जटिल चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न मद्दत पु¥याउँछ सक्छ । विविध दृष्टिकोणहरूलाई समावेश गर्दा, थपलियाले विश्वास गर्नुहुन्छ कि नीति बलियो र बदलिँदो डिजिटल खतराहरूको अनुकूल हुन सक्षम हुनेछ ।
एनपीशर्टका महासचिव ध्रुवराज शर्मा (सुदीप)ले नेपालका डिजिटल पूर्वाधारको सुरक्षा गर्न साइवर सुरक्षा शिक्षा र प्रभावकारी घटना व्यवस्थापनको महत्वमा जोड दिए । उनले साइवर खतराहरूको सामना गर्न व्यक्तिहरू र संस्थाहरूलाई द्रुत रूपमा प्रतिक्रिया दिन तयारी गर्न सबै स्तरमा साइवर सुरक्षा सचेतना र प्रशिक्षणको महत्वलाई रेखांकित गरेका थिए । शर्माले साइवर आक्रमणहरूको प्रभाव कम गर्न र देशभर एक समन्वित प्रतिक्रिया सुनिश्चित गर्न प्रभावकारी घटना व्यवस्थापन प्रोटोकलहरूको स्थापना गर्न आवश्यक रहेको बताए ।
एनपीशर्टको नेपालमा साइवर सुरक्षामा सुधारको लागि भूमिका
इनफर्मेसन सेक्युरिटी रिस्पोन्स टिम नेपाल (एनपीशर्ट) ले नेपालमा साइवर सुरक्षा सुधार गर्न उद्योग, शैक्षिक क्षेत्र र सार्वजनिक क्षेत्रभर सुरक्षा सचेतनाको प्रवद्र्धन गर्दै आएको छ । एनपीशर्टले साइवर सुरक्षा घटनाहरूको अनुसन्धान र विश्लेषणमा केन्द्रित गर्दै, राष्ट्रिय साइवर लचिलोपन सुधार गर्न प्राविधिक जानकारी संकलन र वितरण गर्दछ । यी विशेषज्ञहरू नीति सुधार, शैक्षिक प्रगति र जमीनी स्तरका पहलकदमीहरूको वकालत गरिरहँदा, नेपाल एक सुरक्षित र लचिलो डिजिटल पूर्वाधारको विकासतर्फ अग्रसर हुँदैछ ।