खेलकूद
धनप्रसाद शर्मा पौडेल
त्रिभुवन विश्व विद्यालयवाट २०६३, मा ४३ वर्षे लामो शिक्षण पेशामा रही सह–प्राध्यापक पदबाट अवकाशप्राप्त बौद्धिक एवम् प्राज्ञिक व्यक्तित्व जगन्नाथप्रसाद लम्सालद्वारा लिखित आदर्श काव्य हो सह–धर्मिणी । प्रारम्भमा एक नजर शीर्षकबाट भएको काव्य लेखन धर्तीमा आएकी चन्द्रमादेखि दिव्य शरीरको शुभआर्शिवादसम्म ७१ शीर्षकमा अभिव्यक्त भएको छ । शेषकुमारी लम्सालका सुकीर्तिहरुको सम्झना र भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली, विनम्रतापूर्वक सबैमा समपर्ण एवं प्रा.डा.षडानन्द पौडेलको सह–धर्मिणी काव्यको अनुशीलनबाट काव्यकृति बुझ्नमा सहज भएको छ ।
काव्यकार पश्चिम नेपालको गण्डकी प्रदेशमा मात्र होइन मुलुकी प्राज्ञिक जगत कै सुपरिचित व्यक्तित्व । माध्यमिक तहदेखि विश्व विद्यालय अन्तरगतका विभिन्न क्याम्पसहरुमा विषयविज्ञका रुपमा नेपाली विषयको प्राध्यापनको अलवा क्याम्पस प्रमुखका रुपमा निस्कलङ्क, कुशल, सफल शैक्षिक प्रशासकको भूमिकालाई आज पनि पर्वत, बागलुङ जिल्लाहरुमा उदाहरणीय रुपमा लिइन्छ । उहाँमा अन्तरनिहित आफ्नै गाउँ समाज र राष्ट्र प्रेमको प्रवल अभेद्य भाव कै कारण सामाजिक योगदानसमेत उदारणीय रहेकै छ ।
काव्यकारसँग वि.स.२०३२ सालदेखि तीन वर्षसम्म भवानी विद्यापीठ मा.वि. फलेवास पर्वतमा पढ्ने सुअवसर प्राप्त गरेको थिए । २०३६ सालमा उहाँ त्रि.वि.वि.मा सेवा प्रवेश भएसँगै भेटघाट पातलिए पनि २०४४ मा पर्वत वहुमुखी क्याम्पस फलेवासको क्याम्पस प्रमुखको भूमिकामा रहँदा जिल्ला कार्यालय कुस्मा पर्वतमा ना.सु. पदमा कार्यरत थिए । तत्कालिन धवलागिरि अञ्चलाधीश समुन्द्रकेशरी पण्डितको फलेवास क्याम्पसमा अनुगमन भ्रमण हुँदा म पनि टोलीसाथमा नै फलेवास गएको थिएँ । म उहाँका हजारौं हजार विद्यार्थीको जुलुसभित्र एक स्कूले छात्र नै थिएँ । श्रद्धेय गुरुबाट माध्यमिक तहमा पढाउँदा बसेको छाप क्याम्पस जीवन र लोकसेवा आयोगका प्रतियोगितात्मक परीक्षामा पनि अमिट रह्यो ।
मेरा गुरुप्रतिको यी व्यक्तिगत सम्बन्धका विषयमा मात्र समय नखर्ची लागौं ‘सहधर्मिणी’ (आर्दश काव्य) को अन्तर्यतर्फ कविमनको चिन्तन यसपूर्व नै विभिन्न साहित्यिक र पेशागत प्रकाशनमार्फत भएकै हुन् । हामी चेला र पाठकको चाहना भने ‘चाँडै नै पुस्तकाकार कृति आओस्’ भन्ने थियो । यस भावलाई विनम्रतापूर्वक सबैमा समपर्ण भन्ने आफ्नै भनाईबाट सम्बोधन गर्नु भएको छ ।
‘सहधर्मिणी‘ कविका सहयात्री शेषकुमारी लम्सालको २०७५ भाद्रमा उपचार कै क्रममा पोखरामा भएको अकल्पनीय दुःखद निधनको पीडादायी अवस्थाबाट उत्पन्न कृति हो । ६५ वर्षे लामो वैवाहिक जीवनको सहयात्रा भावीले टुटाई दियो । शोकलाई शक्तिमा बदल्ने कवि मन आफैँमा स्तुत्य छ । शेषकुमारी आध्यात्मिक आदर्श हिन्दू नारी, समाजसेवा र धर्म परायणता उहाँका जीवनकालका अभिन्न अङ्ग बने । यति मात्र होइन कविको बौद्धिकता उन्नयनमा बाधा अड्चन नआओस भनी घरबाट वनारस यात्रामा निस्कँदा घरकाजको जिम्मा म आफैँ लिन्छु भन्ने अठोटले घर परिवारलाई आश्वस्त पार्न सक्ने क्षमता अझै भन्नुपर्दा तत्कालीन हाम्रा पहाडी ग्रामीण परिवेशको सामाजिक मनोदशाभित्रबाट उत्पन्न यो चेतलाई जति प्रशंसा गरे पनि अधुरो रहन्छ ।
यस्ता आदर्श पात्र नै यस काव्यका नायिका हुन् । विषयवस्तु झ्याउरे छन्दमा हुनाले सङ्गीत भर्दै गायनमा उपयोग गर्ने प्रचुर सम्भावना रहेको छ । आफ्ना विगतको गहिरो सम्झनाले कवि बढी नै ‘नोस्टाल्जिक’ बन्नु भएको छ । उहाँको दैनन्दिनको चिन्तन झल्किने यो कृति पढ्दा विश्व प्रसिद्ध रसियन लेखक लियो टोल्स्टायको ‘बुद्धिमान’ को ‘हरेक दिन विचारका लागि’ भन्ने पुस्तकको भाव सम्झना आउँछ । विषयवस्तु आध्यात्मिक र राष्ट्रभावले सर्वत्र ओतप्रोत छ ।
चोखेको जुरो, भैरव थान वनौका ती डाँडा ।
खाडीको लेख, हम्पाल लेख, डहरे देउराली ।।
ती डाँडा चढ्दा, रमाईलो लाग्ने उकाली ओराली ।
त्यो चितीपानी त्यो खोलाखेत त्यहाँका छहरा ।।
थुमिको गाउँ त्यो माथितिर लोभ्याउने पहरा ।
कटहर, केरा, अम्वा र आँप साँच्चैको फलेवास ।।
ढाँडपानी भन्ने स्वादिलो पानी बिर्सेर बिर्सिन्न ।
साँच्चैकी आमा नेपाल आमा गाउँ मै बस्ताछिन । ।
हिमाल पुगी देखाई दाँत मुसुक्क हाँस्तछिन् ।
सिरसिर वतास चलेको वेला रमाई नाच्दछिन ।।
काव्यकृतिको अध्ययनपूर्व यी आदर्शपात्रप्रति मात्र लक्षित शोक काव्य हो कि ? भन्ने अनुमान अध्ययनपश्चात आंशिक सत्य ठहरिन्छ । यो मूल विषय प्रसङ्गको अतिरिक्त मोटा–मोटी रुपमा निम्न निस्कर्षमा पुग्न सकिन्छ ।
–राष्ट्रप्रेम र स्थानीय समाजसेवीहरुको योगदानलाई यथाप्रसङ्ग सम्बोधन ।
–पवित्र गण्डक क्षेत्रका तीर्थस्थलको आध्यात्मिक महत्वमाथि चर्चा ।
–पर्वत र बागलुङ जिल्लाका अधिकांश पर्यटकीय र आर्थिक सम्भावनाको क्षेत्र पहिचान ।
–लोप हुन लागेका स्थानीय बोलिचालीका केही शब्दावलीको प्रयोगले लोपोन्मुख स्थानीय नेपाली भाषालाई जीवन्त राख्ने प्रयास (दमौरा, तीजु, अङगेरु, आदि जङ्गली फल, जुरो (चुचुरो) आदि)
–समसामयिक राजनीति र अड्डातन्त्रका कार्यशैलीमाथि चोटिलो प्रहार ।
–अध्यात्मवाद–दयालु र बौद्धिक जीवन धर्मविनाको समाजमा रहन सक्तैन भन्ने सद्विचार ।
–अमर प्रेम गाथाको उच्च स्तरीय प्रस्तुति आदि ।
जीवनको सम्पूर्ण उर्जावान समय शैक्षिक र प्राज्ञिक क्षेत्रमा खर्चिनु भएका कविवरलाई सेवामा रहँदासम्म पुस्तक प्रकाशन गर्ने हुटहुटीले नछुनु, धैर्यता र विषयवस्तुको सञ्चय, विश्लेषण एवं परिपाकमा नै समय ब्यतित भएको अनुभूति हुन्छ । काव्यमा अभिव्यक्त आध्यात्मिक आदर्श हिन्दू नारीको पारिवारिक र सामाजिक कर्तव्य समग्र शालिग्राम क्षेत्रको भूगोल, शैक्षिक, इतिहास, धार्मिक र पर्यटकीय स्थलको चर्चा मात्र होइन कि समग्र मुलुकी राजनीति र प्रशासनमा देखिएको विकृति विसंगतिलाई यथाप्रसङ्गसँग मर्मभेदी प्रहार गर्नमा कवि कत्ति पनि हिच्किचाउनु भएको छैन ।
समग्रमा वर्तमानमा प्रकाशित नेपाली भाषाका साहित्यिक कृतिहरुमा अब्वल दर्जाको उत्कृष्ट कृति । अझै भनौ यस कृतिको सूक्ष्म समीक्षा गर्नमा यी पंक्तिकारको उर्जाले मात्र पुग्दैन । नेपाली साहित्यमा ‘सहधर्मिणी’ ले एक ईट्टा थप्ने काम मात्र होइन, एकै पटक सयौं ईट्टा थप भएको अनुभूति दिने काम गरेको छ । यस कृतिका लागि श्रद्धेय गुरुप्रति सादर नमन । थप प्रकाशोन्मुख कृतिहरु पनि अध्ययन गर्ने अवसर प्राप्त होस् । उहाँको सुस्वास्थ्य र दीर्घजीवनको शुभकामना ।
लेखक : पूर्व प्रमुख जिल्ला अधिकारी/अधिवक्ता/साहित्यकार (आफ्नो भूमि आफ्नै अनुभव, निरावरण (उपन्यास) र धर्म र भौतिकवाद नामक पुस्तकका लेखक) हुन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्: